Hasła, słowa klucze, codzienne, pospolite wyrazy - przewijają się w naszym codziennym życiu, wyrażeniom często bardzo powszechnym i pospolitym, których pełne znaczenie czasem nam umyka. Aby je sobie przypomnieć, sięgamy do kultury ludowej. Sprawdzamy ich dokładne znaczenia, pochodzenie i funkcje, dzisiaj już zapominane albo mylone. Gościniec, plewy, kłosy czy dąb  niosą za sobą o wiele więcej niż nam się wydaje. Te i podobne tajemnice zgłębiamy w tym cyklu.

Zbliżają się wakacje, a wraz z nimi rozstajemy się na jakiś czas z naszym cyklem "Źródłosłów", aby zebrać siły na kolejne etnolingwistyczne poszukiwania. Na małe "adieu" słuchamy o czymś bardzo powszednim. To coś pozornie niewidocznego, a jednak pozwala nam oglądać świat, poznawać otoczenie i budować relacje. OKNO - symbolizuje nowe tereny i ludzi, z którymi zapoznają się państwo w te wakacje, a jednocześnie bezpieczeństwo i swojskość swoich czterech kątów. Może dzięki temu nawet na mycie okien spojrzymy przychylniej. O oknie opowiada prof. Jan Adamowski.

Źródłosłów

Okno

Słoneczny czerwiec to sezon, w którym coraz chętniej urządza się wesela. Na nich królują piękne kwiaty, z których oprócz ozdób robi się oczywiście bukiet panny młodej. Wszystkim tym, którzy planują ceremonie ślubne, ale chcieliby po florystyczne inspiracje sięgnąć głębiej do źródeł i tradycji, podpowiadamy MIRT. Ta roślina jeszcze nie tak dawno temu była atrybutem młodej pary! Czemu? To w naszym cyklu "Źródłosłów" wyjaśnia etnolingwistka dr Olga Kielak.

Mirt

Roślina, o której teraz posłuchamy, rośnie w całej Polsce - od bagien, poprzez lasy, po murawy i góry. Może być wysoka i niska, rozrośnięta i płożąca. Może być wysoka i niska, rozrośnięta i płożąca.I tak jak jest powszechna, tak powszechne było niegdyś jej zastosowanie, bo z jednej strony uważana była świętą - używana przez szamanów i czarownice do odstraszania piorunów oraz chronienia przed diabłem i chorobami, z drugiej zaś strony - obecna była także w kuchni, jako lekarstwo, kosmetyk czy surowiec drzewny. Jałowiec - pewnie mijamy go codziennie na spacerze albo wręcz mamy w ogródku. Tym bardziej warto poznać jego znaczenie w dawnej kulturze polskiej, a w najnowszym odcinku "Źródłosłowu" przybliża je etnolingwistka dr Olga Kielak.

Orzech laskowy 

Może być twardy do zgryzienia, trudny do rozłupania, a nawet pusty. Jego złoty czas to sierpień, a zwłaszcza dzień św. Wawrzyńca. Orzech – mały, niepozorny, ale za to jaki smaczny! O tym laskowym, najpowszedniejszym i dobrze znanym w polskiej kulturze ludowej, w najnowszym odcinku Źródłosłowu opowiada etnolingwistka dr Olga Kielak z UMCS w Lublinie.

Maj, jeśli chodzi o rośliny, chyba najpowszechniej kojarzy nam się z dwoma rodzajami kwiatów - kasztana, które muszą zakwitnąć na czas matur, i intensywnie pachnącymi, fioletowymi lub kremowymi kwiatami bzu lilaka. Ta druga roślina ze względu na swoją nazwę rodzi pewne wątpliwości, bo zwłaszcza wśród tych osób, którym daleko do botanika, często mylony jest z prawdziwym bzem, czarnym. W świat krzewów w kilku następnych odcinkach "Źródosłowu" zabiera nas etnolingwistka dr Olga Kielak, zaczynając właśnie od bzu.

Ich pełen słoik zapowiada słodką ucztę, każe też docenić pracę tego, kto je zebrał - bo ta czynność wymaga cierpliwości. Mogą symbolizować dorodne owoce w ogóle, jak i rumiane policzki pięknej dziewczyny. Jagody - przez to, że tak krótko w roku są dostępne i tak trudno je zdobyć w dużej ilości, od zawsze miały szczególne znaczenie w kuchni i życiu mieszkańców wsi. Do sezonu jagodowego jeszcze jest trochę czasu, ale warto się do niego przygotować - o czym przekonuje etnolog prof. Mariola Tymochowicz z UMCS w Lublinie.

Jagody

Choć dzisiaj brzmi to jak niewyobrażalne marnotrawstwo, trzeba przyznać Kleopatrze, że wiedziała co robi, życząc sobie regularnych kąpieli w mleku. Mleko bowiem ma w sobie bardzo dużo cennych składników, i nie na darmo nazywane jest eliksirem życia. O tym, co symbolizuje i jak dbano niegdyś na wsi, aby go nie zabrakło, opowiada nam w kolejnym odcinku "Źródłosłowu" etnolog prof. Mariola Tymochowicz z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Nie zapominajmy więc - zwłaszcza w porze śniadaniowej - o różnych właściwościach mleka i tym, jak ważne było kiedyś w życiu każdego człowieka.

Mleko

Nie tak dawno temu królował na wielkanocnym stole z czerwoną chorągiewką przypominał o zmartwychwstaniu. Jego biała, czysta wełna kojarzona jest z niewinnością. I tu czeka nas w "Źródłosłowie" pewna sprzeczność! Czemu? Ponieważ według tradycji ludowej baran ma do czynienia z siłami nieczystymi, a uchodzi przede wszystkim za symbol siły woli i wytrwałości. Od starożytności postrzegany był też jako uosobienie płodności, siły przebicia, nowego początku, energii ognia, grzmotów i wojny.A jednak porównaniem kogoś do barana raczej nie zjednamy sobie jego sympatii. Jak to więc jest z tym baranem? Tłumaczy nam to etnolingwistka dr Olga Kielak z UMCS w Lublinie.

Baran

23 kwietnia 2022 według kalendarza juliańskiego chrześcijanie obrządków wschodnich przeżywają Triduum Paschalne, przygotowując się na Wielkanoc. Spośród wielu elementów tych obchodów jednym z najsmaczniejszych na pewno jest pascha wielkanocna, deser przygotowywany z jajek, sera, mleka, przypraw i bakalii. Wielu z nas bez niego nie wyobraża sobie Wielkanocy, a teraz, gdy to święto dzielimy z tyloma braćmi i siostrami z Ukrainy, warto przypomnieć jego znaczenie. Opowiada o nim prof. Mariola Tymochowicz z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

Podcasty

Playlista

Źródłosłów